Μικρά Ασία-Κύπρος 1922-2022

Ο Κωστής Παλαμάς χαρακτήρισε τη Μικρά Ασία ως «πατρίδα των αιμάτων και των δραμάτων». Είναι η γη που πολλοί την θέλησαν, πολλοί την τραγούδησαν και άλλοι πολλοί δάκρυσαν ακούγοντας την ιστορία της… Αποτέλεσε και αποτελεί πατρίδα των Ελλήνων, νυν και αεί… Παρά τις αδιάκοπες προσπάθειες των Τούρκων για ξεριζωμό και πλήρη αφανισμό τους, εξακολουθεί να «στέκει» εκεί μαρτυρώντας, δεικνύοντας και αποδεικνύοντας την πλούσια ιστορία της.

Αυτή την πλούσια ιστορία της οφείλουμε να θυμόμαστε και να τιμούμε. Το 2022 έχει ανακηρυχτεί από το Υπουργικό Συμβούλιο έτος μνήμης και απολογισμού της προσφοράς του Μικρασιατικού Ελληνισμού καθότι ολοκληρώνεται ένας αιώνας από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Στον ιερό και ιστορικό χώρο της Μικράς Ασίας, στην πανάρχαια κοιτίδα του ελληνικού πολιτισμού, ξεκίνησε η πρώτη του μεγάλη ακμή. Την ελληνικότητα της Μικρασίας τη μαρτυρούν τα αρχαιολογικά μουσεία του Τσανάκαλε, της Σμύρνης, της Εφέσου, της Αλικαρνασού και της Αττάλειας. Και δεν είναι μόνο οι αρχαιότητες αυτές που μαρτυρούν την ελληνικότητα της Μικρασίας. Είναι τα χρόνια του Βυζαντίου, των Αυτοκρατόρων, και των Πατέρων της Ορθοδοξίας που δίδαξαν και χάραξαν βαθιά στη συνείδηση του λαού τον Χριστιανισμό, τη θρησκεία της αγάπης. Παρά τον ξεριζωμό και τον περιορισμό του ελληνικού κόσμου στον νότο της Βαλκανικής χερσονήσου και στην Κύπρο, οι Μικρασιάτες Έλληνες συνέβαλαν σε μεγάλο βαθμό στη διαμόρφωση της λογοτεχνίας, της μουσικής, της γαστρονομίας και γενικότερα καθόρισαν εν πολλοίς και τη σημερινή μας ταυτότητα. Η Κύπρος, ως αναπόσπαστο κομμάτι του ευρύτερου Ελληνισμού, το οποίο έχει υποστεί και υφίσταται ακόμη τα δεινά του τουρκικού ζυγού, αποτίνει φόρο τιμής προς τους Μικρασιάτες Έλληνες ως οφειλόμενο χρέος και επιταγή.

Ειδικότερα, η Σμύρνη έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στα παράλια της Μικρασίας και από τότε εθεωρείτο «Δάσος των Σοφών», «Μουσείον της Ιωνίας» και «Άσυλον των Χαρίτων και των Μουσών». Στη σύγχρονη εποχή, η Σμύρνη υπήρξε μια καθαρόαιμη και ευρωπαϊκή πόλη. Αυτή η «ευρωπαϊκότητα» της Σμύρνης βεβαιώνεται και από την πληθώρα των διπλωματικών-προξενικών αρχών, που υπήρχαν προς εξυπηρέτηση των κατοίκων, των εμπορευομένων τουριστών και επισκεπτών της.

Η εκστρατεία στη Μικρά Ασία, που επιχειρήθηκε τότε από την επιθυμία της Ελλάδας να πετύχει τα μεγαλύτερα δυνατά εδαφικά οφέλη από την καταρρέουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία, κατέληξε σε πανωλεθρία τον μαύρο Σεπτέμβρη του 1922, με αποτέλεσμα το Ορθόδοξο ελληνικό Γένος να χάσει την πανάρχαια Ελληνική Ιωνία.

Η επικράτηση της επανάστασης των Νεότουρκων το 1908 έδωσε στην ηγεσία της Τουρκίας έναν νέο προσανατολισμό, προσδοκώντας την περαιτέρω τόνωση του εθνικού φρονήματος των κατοίκων της. Η Ελλάδα με το τέλος των Βαλκανικών πολέμων του 1912-13 προσάρτησε στον κορμό της νέα εδάφη, γεγονός που σήμαινε συρρίκνωση της εδαφικής επικράτειας της Τουρκίας, γι’ αυτό και η Τουρκία απάντησε με συστηματικούς διωγμούς εναντίον του Μικρασιατικού Ελληνισμού, μέχρι και την οριστική εκδίωξή τους με τα γεγονότα της τραγικής Καταστροφής του 1922. Έτσι, μια αξιοζήλευτη διαδρομή πολιτισμού που ξεκίνησε με τον Όμηρο, τον Ηρόδοτο, τον Θαλή διακόπηκε προσωρινά για να ανακτήσει τις δυνάμεις της στον ευρύτερο ελληνικό χώρο.

Η εκδίωξη των Ελλήνων και η σφαγή της Σμύρνης σηματοδότησε το τέλος της καταστροφής για τον Ελληνισμό της Μικρασιατικής εκστρατείας. Στις 27 Αυγούστου 1922 μπήκαν στη Σμύρνη Τούρκοι οι οποίοι άρχισαν να σφάζουν Έλληνες και Αρμένιους χριστιανούς. Ακολούθησε πυρπολισμός σε διάφορα σημεία της πόλης. Η αρχή του τέλους ολοκληρώθηκε με τη συγκέντρωση χιλιάδων κατοίκων από τα περίχωρα της Σμύρνης, να στοιβάζονται στο λιμάνι της πόλης και να βρίσκουν μαρτυρικό θάνατο από τις φλόγες. Πολλοί προσπάθησαν να διαφύγουν με πλοία και αρκετοί κολυμπώντας. Όπως αναφέρει Αμερικανός πρόξενος, αυτόπτης μάρτυρας της Καταστροφής, τα πτώματα των σφαγιασθέντων που ρίχτηκαν από την προκυμαία της Σμύρνης στη θάλασσα ήταν τόσα πολλά, που μπορούσες να περπατήσεις στη θάλασσα πάνω σε αυτά. Ο δρόμος της μαρτυρικής προσφυγιάς μόλις είχε αρχίσει. Ανυπολόγιστες ήταν επίσης και οι υλικές ζημιές. Οι πρόσφυγες ερχόμενοι στην Ελλάδα ίδρυσαν νέες πόλεις και μετέφεραν τον πλούσιο πολιτισμό τους.

Το μαρτύριο της πρωτεύουσας της Ιωνίας, από τα τέλη Αυγούστου μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου 1922 υπήρξε το αποκορύφωμα μιας αδιανόητης ανθρώπινης τραγωδίας του σύγχρονου κόσμου, που θα μείνει γνωστή στην Ιστορία ως Μικρασιατική Καταστροφή, με 700.000 νεκρούς και 1.500.000 πρόσφυγες.

Παντού, η Μικρασία ξυπνά μνήμες και η καρδιά και η ψυχή πετά σε αλλοτινούς χρόνους και εποχές, στις οποίες ο Ελληνισμός μεγαλούργησε και πρόσφερε πολιτισμό στην Ανατολή.

Αναντίλεκτα, το 1922 αποτελεί επέτειο μνήμης. Ας μην ξεχνάμε τα λόγια του Νομπελίστα Μικρασιάτη ποιητή Γ. Σεφέρη, «Ο άνθρωπος έχει ρίζες, κι όταν τις κόψουν πονεί». Η επέτειος των εκατό χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή υπαγορεύει να θυμόμαστε πάντοτε όλους όσοι μαρτύρησαν, έμειναν άταφοι, άκλαυτοι, χωρίς καντήλι. Το 1922 μας καλεί σε αναστοχασμό και ομοψυχία, την οποία απαιτεί και επαιτεί η εποχή μας. Το πλούσιο παρελθόν της γης που γέννησε μεταξύ άλλων τον Όμηρο, τον Ηρόδοτο, τον Σεφέρη ας αποτελεί τον οδοδείκτη για να συνεχίσουμε να κρατούμε ζωντανό το παρελθόν, τις ρίζες και την ιστορία μας στο πέρασμα του χρόνου. Η διατήρηση της μνήμης της παλιάς και νέας γενιάς της Μικρασίας, του Πόντου, της Σμύρνης, της Εφέσου και της Αλικαρνασσού, της Αμάσειας και της Αλλάγιας, η μνημόνευση των αλησμόνητων πατρίδων αποτελεί το καλύτερο εχέγγυο μνήμης για τις γενιές που πέρασαν και τις γενιές που θα ‘ρθουν.