Μικράς Ασίας ενθυμήματα και κειμήλια
Συνεργάστηκαν: Ανθή Περικλέους, Καθηγήτρια Φιλολογικών Άντρια Κούμα-Αθανασίου, Καθηγήτρια Φιλολογικών Γενική Επιμέλεια: Δρ Πόλα Χατζηνεοφύτου, Πρώτη Λειτουργός Εκπαίδευσης, Υπουργείο Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας Σχεδιασμός έκδοσης: Έλενα Ηλιάδου, Λειτουργός ΥΑΠ, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου Συντονισμός έκδοσης: Δρ Πέτρος Γεωργιάδης, Προϊστάμενος ΥΑΠ, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου Έκδοση 2023 Εκτύπωση: Printfair ΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΕΠΕ ISBN 978-9963-0-9221-5 Μικράς Ασίας ενθυμήματα και κειμήλια Επιτροπή Εκδηλώσεων του Υπουργείου Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας για τη Μνήμη του Μικρασιατικού Ελληνισμού 1922-2022 Πρόεδρος: Γ. Γεωργής Μέλη: Κ. Χαραλαμπίδης Μ. Σαββίδου - Θεοδούλου Λ. Φενερίδου Ν. Ορφανίδης Δ. Ταλιαδώρος Β. Δανιηλίδης Στ. Περδίκης Γ. Καλογήρου Συντονίστρια: Π. Χατζηνεοφύτου
περιεχόμενα Προλογικό σημείωμα Συντονίστριας Επιτροπής Εκδηλώσεων του Υπουργείου Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας για τη Μνήμη του Μικρασιατικού Ελληνισμού 1922-2022, Δρος Πόλας Χατζηνεοφύτου 6 Χαιρετισμός Υπουργού Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας, Δρος Αθηνάς Μιχαηλίδου 8 Χαιρετισμός τέως Υπουργού Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας, κ. Πρόδρομου Προδρόμου 12 Χαιρετισμός Αναπληρώτριας Διευθύντριας Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Κύπρου, Δρος Έλενας Χατζηκακού 16 Χαιρετισμός Προέδρου Επιτροπής Εκδηλώσεων του Υπουργείου Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας για τη Μνήμη του Μικρασιατικού Ελληνισμού 1922-2022, Δρος Γιώργου Γεωργή 20
5 Μικράς Ασίας ενθυμήματα και κειμήλια Κείμενα από μέλη της Επιτροπής Κυριάκος Χαραλαμπίδης 25 Μόνα Σαββίδου Θεοδούλου 27 Νίκος Ορφανίδης 32 Συνοπτικό Πρόγραμμα Εκδηλώσεων Επιτροπής Εκδηλώσεων του Υπουργείου Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας για τη Μνήμη του Μικρασιατικού Ελληνισμού 1922-2022, 38 Παρουσίαση Εκδηλώσεων Παρουσίαση της Ανθολογίας «Προσφύγων Νόστος» του Συνδέσμου Μικρασιατών Κύπρου 40 Παρουσίαση Ημερολογίου του Συνδέσμου Μικρασιατών Κύπρου «Το 1922 και η Κύπρος» 41 Αφιέρωμα στον Ελληνισμό του Πόντου 42 Δ΄ Επιστημονικό Συμπόσιο με θέμα «Το 1922 και η Κύπρος» 48 Κεντρική Εκδήλωση για τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή - Συναυλία Γιώργου Νταλάρα 50 Έκδοση συνοπτικού ανθολογίου κειμένων «ΜΝΗΜΗ ΜΙΚΡΑΣΙΑΣ Εκατό χρόνια» 56 Αφιέρωμα του Πολιτιστικού Συλλόγου ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ για τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή «ΑΝΑΤΟΛΙΑ 1922-2022» 60 Πολυέκθεση Μικράς Ασίας ενθυμήματα και κειμήλια 62 Τελετή λήξης Εκδηλώσεων 72 Τελετή βράβευσης μαθητών/μαθητριών, Διαγωνισμός με θέμα: «Μικρασία - Πόντος - Αλησμόνητες Πατρίδες - 100 χρόνια Μνήμης Μικρασιατικού Ελληνισμού» 80
προλογικό σημείωμα Συντονίστριας Επιτροπής Εκδηλώσεων του Υπουργείου Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας για τη Μνήμη του Μικρασιατικού Ελληνισμού 1922-2022, Δρος Πόλας Χατζηνεοφύτου Μικράς Ασίας ενθυμήματα και κειμήλια
υνεπείς και προσηλωμένοι στο ιερό χρέος της διατήρησης της μνήμης, 100 χρόνια μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, η Επιτροπή Εκδηλώσεων του ΥΠΑΝ διοργάνωσε σειρά εκδηλώσεων και δράσεων, και έθεσε υπό την αιγίδα της αρκετές εκδηλώσεις/δράσεις άλλων φορέων. Στο πλαίσιο της προσπάθειας απολογισμού της προσφοράς του Μικρασιατικού Ελληνισμού, εκδίδεται ως επιστέγασμα όλων των δράσεων το παρόν Λεύκωμα, του οποίου την έκδοση χαιρετίζω με χαρά και ικανοποίηση. Η Μικρασία ξυπνά μνήμες, καθώς η καρδιά και η ψυχή μας πετά σε αλλοτινούς χρόνους και σε άλλες εποχές, στις οποίες ο Ελληνισμός μεγαλούργησε και ανέπτυξε πολιτισμό στην Ανατολή. Το 1922 αποτελεί επέτειο μνήμης. Ας μην ξεχνάμε τα λόγια του Νομπελίστα Μικρασιάτη ποιητή Γ. Σεφέρη, «Ο άνθρωπος έχει ρίζες, κι όταν τις κόψουν πονεί». Η επέτειος των εκατό χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή υπαγορεύει να θυμόμαστε πάντοτε όλους όσοι μαρτύρησαν, έμειναν άταφοι, άκλαυτοι, χωρίς καντήλι. Το πλούσιο παρελθόν της γης που γέννησε μεταξύ άλλων τον Όμηρο, τον Ηρόδοτο, τον Σεφέρη αποτελεί ξεχωριστό οδοδείκτη για να συνεχίσουμε να κρατούμε ζωντανό το παρελθόν, τις ρίζες και την ιστορία μας στο πέρασμα του χρόνου. Η διατήρηση της μνήμης της παλιάς και νέας γενιάς της Μικρασίας, του Πόντου, της Σμύρνης, της Εφέσου και της Αλικαρνασσού, της Αμάσειας και της Αλλάγιας, η μνημόνευση των αλησμόνητων πατρίδων αποτελεί το καλύτερο εχέγγυο μνήμης για τις γενιές που πέρασαν και τις γενιές που θα ’ρθουν. Ως εκ τούτου, η παρούσα έκδοση με το πλούσιο υλικό, το οποίο εμπλουτίζεται με φωτογραφίες, αποτελεί αφενός το καλύτερο μνημόσυνο και αφετέρου συνδράμει στη διατήρηση της άσβεστης μνήμης προσφέροντας πνευματική κληρονομιά για τις επερχόμενες γενιές. Επιλογικά, εκφράζονται ειλικρινείς ευχαριστίες σε όλους τους συντελεστές της έκδοσης και ιδιαίτερα στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, το οποίο ανέλαβε την έκδοση τόσο της παρούσας έκδοσης όσο και άλλων μικρότερων, αλλά όχι λιγότερο σημαντικών, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων της Επιτροπής. Ας είναι η έκδοση αυτή καλοτάξιδη. 7 Μικράς Ασίας ενθυμήματα και κειμήλια
χαιρετισμός Υπουργού Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας, Δρος Αθηνάς Μιχαηλίδου Μικράς Ασίας ενθυμήματα και κειμήλια
9 ίναι μεγάλη η τιμή και η χαρά να χαιρετίσω την παρούσα έκδοση, σχετικά με τις δράσεις/εκδηλώσεις της Επιτροπής Εκδη- λώσεων για τη Μνήμη Μικρασιατικού Ελληνισμού 1922-2022. Η έκδοση αυτή αποτελεί το επιστέγασμα όλων των δράσεων που πραγματοποιήθηκαν από τον Απρίλιο του 2022 μέχρι και τον Ιούνιο του 2023. Δράσεις/Εκδηλώσεις, οι οποίες αγκαλιάστηκαν τόσο από τους/τις μαθητές/μαθήτριες, όσο και από τους/τις εκπαιδευτικούς αλλά και το ευρύ κοινό. Από την αρχαιότητα η Μικρά Ασία υπήρξε λίκνο του πολιτισμού, των γραμμάτων και της επιστημονικής σκέψης. Στο διάβα των αιώνων η μεγάλη στεριά που βρίσκεται ανατολικά του Αιγαίου και φιλοξένησε διάφορα φύλα και λαούς, δεν έπαψε να είναι πατρίδα Ελλήνων και τόπος, όπου διαδραματίστηκαν σημαντικά γεγονότα κι αναπτύχθηκαν πολλές και ποικίλες εκφάνσεις του πολιτισμού. Η χρονιά 2022 αποτελεί ορόσημο, αφού συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από τη Μικρασιατική καταστροφή. Από τότε, που ο κόσμος της Μικράς Ασίας, ο οποίος έσφυζε από ζωή και δημιουργία, ξεριζώθηκε βίαια από τον τόπο του. Το 2022 ήταν έτος μνήμης για την Καταστροφή του 1922, αλλά και αποτίμησης της προσφοράς του Μικρασιατικού Ελληνισμού. Η διατήρηση της μνήμης της παλιάς και νέας γενιάς της Μικρασίας, του Πόντου, της Σμύρνης, της Εφέσου και της Αλικαρνασσού, της Αμάσειας και της Αλλάγιας, η μνημόνευση των αλησμόνητων πατρίδων αποτελεί το καλύτερο εχέγγυο μνήμης για τις γενιές που πέρασαν και τις γενιές που θα ’ρθουν. «Απάνου από τα σπίτια, απάνου από τα χώματα κι από τ’ αμπελοφύτια, μια ειν’ η πατρίδα, και παντού. Μια ειν’ η Πατρίδα του αιμάτων και δραμάτων, το άστρο της Ιστορίας το πολικό, του τραγουδιού τροφή». Κ. Παλαμάς, Το τραγούδι των Προσφύγων. Μικράς Ασίας ενθυμήματα και κειμήλια
Ο Πόντος, η Αν. Θράκη και η Μικρά Ασία, προαιώνιες κοιτίδες του Ελληνισμού, έγιναν «Πατρίδες Αλησμόνητες» και οι χιλιάδες Έλληνες – Χριστιανοί ήταν πια πρόσφυγες αναζητώντας σαν διωγμένα, τρομαγμένα πουλιά μια νέα πατρίδα να κουρνιάσουν. Η Κύπρος που, όπως κι άλλοι τόποι Ελλήνων παντού, υποδέχτηκε και έδωσε μια δεύτερη πατρίδα σε Μικρασιάτες πρόσφυγες, συνενώθηκε με τον υπόλοιπο Ελληνισμό σε μια προσπάθεια μνήμης, ιστορικής συνείδησης και αναστοχασμού. Οι Μικρασιάτες πρόσφυγες έφεραν μαζί τους και ακούμπησαν στη νέα πατρίδα, ως τρόπο ζωής, ανεκτίμητο πολιτισμικό θησαυρό, νοσταλγία, αγιάτρευτο καημό και δάκρυ. Με το πέρασμα του χρόνου οι Μικρασιάτες έγιναν ένα με τους ελληνοκυπρίους. Μάλιστα κάποιοι από αυτούς βίωσαν την προσφυγιά για δεύτερη φορά. Το Λεύκωμα αυτό, πέρα από το πλούσιο φωτογραφικό υλικό και τους χαιρετισμούς, περιλαμβάνει και ποιήματα από τους καταξιωμένους ποιητές μας Κυριάκο Χαραλαμπίδη, Μόνα Θεοδούλου – Σαββίδου και Νίκο Ορφανίδη. Το έργο των ποιητών μας αποτελεί έμπρακτη ένδειξη της αγάπης, του δεσίματος, του σεβασμού προς τον Μικρασιατικό Ελληνισμό. Αναντίλεκτα, το 1922 αποτελεί επέτειο μνήμης. Ας μην ξεχνάμε τα λόγια του Νομπελίστα Μικρασιάτη ποιητή Γ. Σεφέρη, «Ο άνθρωπος έχει ρίζες, κι όταν τις κόψουν πονεί». Η επέτειος των εκατό χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή υπαγορεύει να θυμόμαστε πάντοτε όλους όσοι μαρτύρησαν, έμειναν άταφοι, άκλαυτοι, χωρίς καντήλι. Θα ήταν παράλειψη να μην ευχαριστήσω τόσο τον Πρόεδρο της Επιτροπής Εκδηλώσεων Κύπρου για τη Μνήμη Μικρασιατικού Ελληνισμού 1922-2022, Καθηγητή Γεωργή, όπως και όλα τα μέλη της Επιτροπής που συνέβαλαν στη μνήμη της Μικράς Ασίας και στη συνείδηση για την προσφορά του μικρασιατικού κόσμου και πολιτισμού, παρουσιάζοντας όλη αυτή τη δραστηριότητα, τόσο σε ξεχωριστές εκδηλώσεις, όσο και στη διάδοση και εμπέδωση μέσα και από τα σχολεία μας. Ιδιαίτερες ευχαριστίες εκφράζονται και στα τρία μέλη της Επιτροπής, Κυριάκο Χαραλαμπίδη, Μόνα Θεοδούλου – Σαββίδου και Νίκο Ορφανίδη, οι οποίοι με ζέση και ενθουσιασμό εμπλούτισαν το εν λόγω Λεύκωμα. Βεβαίως, εκφράζονται ευχαριστίες και στην επιτροπή έκδοσης. Τελειώνοντας, το Λεύκωμα αυτό θα πρέπει να βρίσκεται στις βιβλιοθήκες όλων των σχολείων. 10 Μικράς Ασίας ενθυμήματα και κειμήλια
11 Μικράς Ασίας ενθυμήματα και κειμήλια
12 Μικράς Ασίας ενθυμήματα και κειμήλια χαιρετισμός τέως Υπουργού Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας, κ. Πρόδρομου Προδρόμου Μικράς Ασίας ενθυμήματα και κειμήλια
13 Μικράς Ασίας ενθυμήματα και κειμήλια εκατό χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, τη φονική πυρκαγιά της Σμύρνης και τον βίαιο ξεριζωμό του Ελληνισμού της Μικρασίας που υπήρξε κορύφωση μιας συστηματικής όσο και απάνθρωπης επιχείρησης «εθνικής εκκαθάρισης» από τους Νεότουρκους και το κίνημα του Μουσταφά Κεμάλ. Το 2022, έτος μνήμης για τον Ελληνισμό και τον πολιτισμό της Μικρασίας. Μετά από τρισχιλιετή λαμπρή παρουσία στα χώματα της Μικρασίας, οι Έλληνες και χριστιανοί ορθόδοξοι ξεριζώθηκαν και αποδιώχτηκαν από τη γη εκείνη που τους γέννησε και που την ανάστησαν. Έτος μνήμης, με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου για σειρά καλλιτεχνικών εκδηλώσεων, εκθέσεων, συνεδρίων και σχολικούς διαγωνισμούς. Για να συνειδητοποιήσουμε ότι μπορεί οι τόποι εκείνοι να κατακτήθηκαν, αλλά οι μαρτυρικοί πρόσφυγες που έχασαν διαμιάς τα πάντα, κράτησαν κι έφεραν μαζί τους τον πολιτισμό, το ανθρώπινο πρόσωπο και τον μοναδικό τους τρόπο. Όπου κι αν βρέθηκαν κατατρεγμένοι πρόσφεραν πολύ περισσότερα από όσα τους δόθηκαν. Δεν μπόρεσαν να τους αποστερήσουν τον πολιτισμό και την παράδοσή τους που τόσο πολύ συνέβαλε στη δημιουργία του σύγχρονου νεοελληνικού προσώπου. Αυτή ήταν η εμπειρία και της Κύπρου ως τόπου υποδοχής του μικρασιατικού Ελληνισμού. Κρατάμε ζωντανή τη μνήμη και τη συνείδηση. Έχουμε επίγνωση ότι με τον κεμαλικό σχεδιασμό τα θεμέλια του σημερινού τουρκικού κράτους κάθονται πάνω στα αποκαΐδια της Σμύρνης, της κοσμοπολίτικης εκείνης πολιτείας-στολιδιού της Μεσογείου, που την έλεγαν και «Παρίσι του Λεβάντε». Κρατάνε οι ρίζες της σημερινής Τουρκίας στις βάρβαρες και απάνθρωπες γενοκτονίες των Ελλήνων (1912-22), των Αρμενίων (1915-17) και των Ασσυρίων-Χαλδαίων (1922-25). Ανατρέχοντας όμως στο σαράκι του εθνικού διχασμού, σε ανάδρομες κινήσεις και τυφλές επιλογές την ώρα της μεγάλης κρίσης, έχουμε ανάγκη και για περισυλλογή και αναστοχασμό. Η Μικρασία, ένας τόπος κι ένας ολόκληρος κόσμος που για χιλιετίες έσφυζε από ζωή, ανέδυε λάμψη ειρηνικής δημιουργίας και αναδείχτηκε ως κοιτίδα του ελληνικού και πανανθρώπινου πολιτισμού. Την περιέγραψαν ως «πρώτο κεφάλαιο στην ανάπτυξη του δυτικού πολιτισμού». Οι δυο πυλώνες του σύγχρονου ευρωπαϊκού πολιτισμού, φιλοσοφία, ορθολογισμός και επιστήμη, από τη μια και χριστιανισμός από την άλλη, ρίζωσαν πρώτα εις «τάς ἐν τῆ Ἀσίᾳ πόλεις Ἑλληνίδας» (Ξενοφών). Εκεί έλκουν την καταγωγή
14 τους η επική και λυρική ποίηση, αλλά και η φιλοσοφική σκέψη, Μαθηματικά και Φυσική, όπως και εν γένει ο καλλιεργημένος λόγος. Γη που άνθισε και καρποφόρησε. Σημάδεψε από την αρχαιότητα τη σκέψη και τον στοχασμό των ανθρώπων με το μνημειώδες έργο του Ομήρου. Χάραξε δρόμους του πνεύματος και της εκπαίδευσης με τους μεγάλους Ίωνες προσωκρατικούς φιλόσοφους, έναν Θαλή, έναν Αναξίμανδρο, έναν Ηράκλειτο. Με τον «πατέρα» της Ιστορίας, Ηρόδοτο και μετέπειτα τον Στράβωνα από την Αμάσεια του Πόντου, που και σήμερα ακόμα μνημονεύονται στις επιστήμες και τα γράμματα. Υπήρξε εστία μεγάλης πατερικής παράδοσης, τόπος των «τριών Μεγίστων Φωστήρων της Τρισηλίου Θεότητος», των τριών Ιεραρχών και πατέρων των γραμμάτων, με την καθοριστική συμβολή τους στη συμφιλίωση και συνέχεια ανάμεσα στο αρχαιοελληνικό και το χριστιανικό πνεύμα της Ορθοδοξίας. Με φημισμένα εκπαιδευτήρια (όπως η Ευαγγελική Σχολή) και το ρεύμα του νεοελληνικού διαφωτισμού, αλλά και την καλλιτεχνική ζωή, θέατρο και μουσική. Μικράς Ασίας ενθυμήματα και κειμήλια
15 Πατρίδα του Αδαμαντίου Κοραή, των Καντακουζηνών, του Γιώργου Σεφέρη, του Αριστοτέλη Ωνάση και τόσων άλλων… Αλλά και με ένα μεγάλο ελληνικό πληθυσμό, διάσπαρτο στη μικρασιατική ενδοχώρα, που για αιώνες συνυπήρξε με άλλες εθνότητες δημιουργώντας μια πλούσια κοινοτική παράδοση. Ένας ολόκληρος κόσμος, που και στη σύγχρονη εποχή (από τον 18ο και 19ο αιώνα), με πρόσοψη την κοσμοπολίτικη Σμύρνη, το μεγαλύτερο λιμάνι της Ανατολικής Μεσογείου, αλλά και πιο πέρα την Πόλη τη βασιλεύουσα, λειτούργησε ως τόπος συνάντησης και συνύπαρξης πολλαπλών εθνοτήτων, μέσα από δημιουργικότητα και νεωτερισμούς. Με δραστήριους και σημαντικούς επιχειρηματίες, εμπόρους, πρωτοπόρους της σύγχρονης ανάπτυξης, αλλά και μια ανθηρή πολιτιστική δραστηριότητα. Με ελληνικό πληθυσμό που ιστορικά ξεπέρασε τα τρία εκατομμύρια. Πρωτόγονα ένστικτα βίαιης αρπαγής επικράτησαν του τρισχιλιετούς πολιτισμού. Παραδόθηκε η Μικρασία σε χαμηλά ένστικτα καταστροφικής μανίας και φονικού από ασκέρια στρατιωτών και εξαγριωμένο πλήθος. Πάνω από μισό εκατομμύριο Έλληνες -ίσως 700 χιλιάδες- φονεύτηκαν, ενώ ενάμιση εκατομμύριο άνθρωποι ριζωμένοι εκεί από αιώνες βίαια ξεριζώθηκαν από τη γη τους. Ένας ολόκληρος ελληνικός κόσμος χάθηκε. Αποτίοντας φόρο τιμής, θυμόμαστε με συγκίνηση τους Μικρασιάτες που χάθηκαν μέσα στον όλεθρο εκείνης της καταστροφικής μανίας, αλλά και ευγνωμονούμε και όσους εδώ, μαζί μας συνέβαλαν καθοριστικά στο πρόσωπο του Ελληνισμού της Κύπρου. Μικράς Ασίας ενθυμήματα και κειμήλια
ενθυμήματα και κειμήλια χαιρετισμός Αναπληρώτριας Διευθύντριας Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Κύπρου, Δρος Έλενας Χατζηκακού Μικράς Ασίας ενθυμήματα και κειμήλια
17 αιρετίζω με ιδιαίτερη χαρά και συγκίνηση την έκδοση του Λευκώματος για τη Μικρασία από την Επιτροπή Εκδηλώσεων Μνήμης Μικρασιατικού Ελληνισμού, 1922-2022, σε συνεργασία με το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Η έκδοση του Λευκώματος αποτελεί το επιστέγασμα όλων των δράσεων που έχουν υλοποιηθεί από την Επιτροπή κατά τη διάρκεια του έτους 2022, με αφορμή την επέτειο συμπλήρωσης 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Η Μικρασιατική Καταστροφή αποτελεί τη μεγαλύτερη καταστροφή στην ιστορία του Ελληνισμού και μία από τις τραγικότερες σελίδες στην ιστορία του, αφού οδήγησε στον βίαιο ξεριζωμό ενάμισι εκατομμυρίου προσφύγων και τον θάνατο εκατοντάδων χιλιάδων στρατιωτών και άμαχου πληθυσμού. Τον Αύγουστο του 1922, οι Τούρκοι μπήκαν στη Σμύρνη και ακολούθησαν σφαγές, λεηλασίες, καταστροφές περιουσιών, βασανισμοί, αιχμαλωσίες με αποκορύφωμα την πυρπόληση της πόλης. Προσπαθώντας να ξεφύγουν από τον όλεθρο, χιλιάδες κάτοικοι από τη Σμύρνη και τα περίχωρα στοιβάχτηκαν στο λιμάνι της πόλης, αναζητώντας μέσο διαφυγής. Όσοι/Όσες τα κατάφεραν να γλιτώσουν από τις φλόγες που κατέκαιγαν τα πάντα γύρω τους, διέφυγαν με πλοία και βρήκαν καταφύγιο, ως πρόσφυγες πια, στην Ελλάδα, αλλά και στην Κύπρο. Οι μαρτυρίες τους, όπως έχουν καταγραφεί στο πέρασμα του χρόνου συγκλονίζουν. Μπορεί οι Τούρκοι να ξερίζωσαν και να εκδίωξαν τους Έλληνες, παρόλα αυτά ο ελληνικός χαρακτήρας της Σμύρνης και της Μικράς Ασίας δεν αμφισβητείται. Η Μικρά Ασία αποτέλεσε για χιλιάδες χρόνια την «καρδιά του Ελληνισμού», όπως ακριβώς τη χαρακτηρίζει και η ιστορικός Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ, στο ομότιτλο βιβλίο της (2022). 100 χρόνια μετά, αποτίνουμε φόρο τιμής στην κοιτίδα του ελληνικού πολιτισμού, την πατρίδα του Ομήρου, στις αρχές και τις αξίες που άνθησαν και καλλιεργήθηκαν εκεί. Αναγνωρίζουμε, ταυτόχρονα, την προσφορά της Μικράς Ασίας, στις επιστήμες, στις τέχνες και στα γράμματα, συμβάλλοντας τα μέγιστα στον εμπλουτισμό της εθνικής μας κληρονομιάς. Το 2022 αποτελεί για αυτόν τον λόγο χρονιά-ορόσημο και μνήμης και με εισήγηση του Υπουργείου Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας έχει ανακηρυχτεί από το Υπουργικό Συμβούλιο, ως έτος μνήμης και απολογισμού της προσφοράς του Μικρασιατικού Ελληνισμού. Η ανθεκτικότητα και ο πολυπολιτισμικός χαρακτήρας του πολιτισμού που άνθησε στη Μικρά Ασία, μας αναγκάζουν να μην ξεχνάμε, να αναστοχαζόμαστε και να προχωρούμε ως Ελληνισμός, έχοντας ως φάρο τα διδάγματα της Ιστορίας. Μικράς Ασίας ενθυμήματα και κειμήλια
18 Μικράς Ασίας ενθυμήματα και κειμήλια Για αυτό και θα ήθελα να συγχαρώ την Επιτροπή Εκδηλώσεων Μνήμης Μικρασιατικού Ελληνισμού 1922-2022 για όλες τις δράσεις και εκδηλώσεις που έθεσε υπό την αιγίδα της και διεξήγαγε με επιτυχία καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, είτε σε συνεργασία με τα σχολεία είτε με άλλους φορείς. Όλες παρουσιάζονται στην παρούσα έκδοση, συνοδευόμενες από πλούσιο φωτογραφικό υλικό. Στόχος η μνήμη να παραμείνει άσβεστη και το παρόν Λεύκωμα να αποτελέσει κληρονομιά, σημείο αναφοράς, αλλά και πολύτιμο εργαλείο μάθησης για τις επερχόμενες γενιές.
19 Μικράς Ασίας ενθυμήματα και κειμήλια
χαιρετισμός Προέδρου Επιτροπής Εκδηλώσεων του Υπουργείου Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας για τη Μνήμη του Μικρασιατικού Ελληνισμού 1922-2022, Δρος Γιώργου Γεωργή Μικράς Ασίας ενθυμήματα και κειμήλια
ε μεγάλη χαρά και ικανοποίηση χαιρετίζω την εν λόγω έκδοση, η οποία αποτελεί το απαύγασμα όλων των δράσεων/εκδη- λώσεων της Επιτροπής Μνήμης Μικρασιατικού Ελληνισμού 1922-2022. Κατά το έτος 2022-2023 έλαβαν χώρα ουσιαστικές δράσεις, οι οποίες στόχευαν στην καλλιέργεια και διατήρηση της ιστορικής μνήμης και της ιστορικής αλήθειας. Οι δράσεις αυτές αποτέλεσαν και αποτελούν μνημόσυνο όλων των ανθρώπων, οι οποίοι έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής Καταστροφής. Αναμφίβολα, η Μικρασιατική Καταστροφή ενέχει ξεχωριστό ρόλο στα ιστορικά γεγονότα τα οποία σημάδεψαν διαχρονικά την πορεία του Ελληνισμού. Η γνωριμία και η συνεχής θύμηση του Μικρασιατικού Ελληνισμού και των πολλών πολιτισμικών επιτευγμάτων του ορίζει, σε μεγάλο βαθμό, το περιβάλλον στο οποίο κινούμαστε εμείς σήμερα. Θερμές ευχαριστίες τόσο στο προηγούμενο Υπουργικό Συμβούλιο για την απόφασή του να ορίσει τη συγκεκριμένη Επιτροπή, όσο και στα υπόλοιπα μέλη της, που με χαρά και ενθουσιασμό δέχτηκαν την πρόσκληση για συμμετοχή τους στην Επιτροπή. Η συνεργασία ανάμεσα στους/στις κα Μόνα Σαββίδου – Θεοδούλου, κ. Κ. Χαραλαμπίδη, κ. Ν. Ορφανίδη, κ. Στ. Περδίκη, κ. Δ. Ταλιαδώρο, κα Λ. Φενερίδου, κ. Β. Δανιηλίδη και Γ. Καλογήρου ήταν εξίσου και εποικοδομητική και αποτελεσματική. Η εν λόγω Επιτροπή προσπάθησε να αφουγκραστεί και να ανταποκριθεί στις ποικίλες προκλήσεις και να προχωρήσει στην ανάληψη διαφόρων πρωτοβουλιών εξ αφορμής των 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Δεν θα παραλείψω να αναφέρω τη Συντονίστρια της Επιτροπής Δρα Πόλα Χατζηνεοφύτου, Πρώτη Λειτουργό Εκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας, η οποία ανταποκρινόταν σε κάθε κάλεσμά μας, προκειμένου να υλοποιηθούν οι ιδέες/προτάσεις της Επιτροπής. 21 Μικράς Ασίας ενθυμήματα και κειμήλια
22 Μικράς Ασίας ενθυμήματα και κειμήλια Τέλος, ευχαριστίες εκφράζονται σε όλους τους συντελεστές της έκδοσης, οι οποίοι με ζήλο και αγάπη εργάστηκαν, ο καθένας/η καθεμία με τον δικό του/της τρόπο, για να έχετε στα χέρια σας το Λεύκωμα αυτό. Αναντίρρητα, το Λεύκωμα αποτελεί ένα ενθύμιο και οδοδείκτη για τις νεότερες γενιές. Εισηγούμαστε το εν λόγω Λεύκωμα να προσφερθεί στις Βιβλιοθήκες των σχολείων όλων των βαθμίδων της Δημόσιας και Ιδιωτικής Εκπαίδευσης. Κλείνω, όπως λιτά κλείνει και ο Ηλίας Βενέζης, το κείμενό του για το Μικρασιατικό δράμα: «Ύστερα από τόσο πάθος που ζήσαμε, κρατούμε σκεπή και παραστάτη μας ένα όραμα για τον άνθρωπο, καθαρά ελληνικό: μιαν αίσθηση της αξιοπρέπειας και της ελευθερίας, που είναι ταυτόσημα με την αρετή». Ευχή μας είναι τα παιδιά μας να γνωρίσουν ότι η Ελλάδα αποτελεί το αιώνιο λίκνο του πολιτισμού και του πνεύματος, η πηγή από όπου πολιτιστικά και πολιτειακά ανεφάνη ο κόσμος μας. Αυτή η Ελλάδα αξίζει διαχρονικά να επιτελεί πρωταγωνιστικό ρόλο αναζητώντας όσα δίκαια και ιστορικά της ανήκουν.
23 Μικράς Ασίας ενθυμήματα και κειμήλια
24 Μικράς Ασίας ενθυμήματα και κειμήλια ενθυμήματα και κειμήλια κείμενα Κυριάκου Χαραλαμπίδη Μόνας Σαββίδου Θεοδούλου Νίκου Ορφανίδη Μικράς Ασίας ενθυμήματα και κειμήλια
25 Μικράς Ασίας ενθυμήματα και κειμήλια Κυριάκος Χαραλαμπίδης ΑΓΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΕΝ ΣΜΥΡΝΗ ΤΩ 2016 π.Χ. Εν πάση περιπτώσει δεν απαντήσατε αν ξεριζώνοντας όλα τα λούλουδα του δουλωμένου βουνού ξεριζώνεις μαζί και την Άνοιξη. Απαντήστε λοιπόν και μη συσκοτίζετε την προκυμαία. Ημέρα των Φώτων, σαν σήμερα, πριν από χρόνια, δεκάδες ιχθύες συνωστίζονταν κάτω από τ’ άνθη και τον τίμιο σταυρό που ριχτήκαν στα ύδατα, να επανακτήσουν τον βαπτιζόμενο Ποταμό της Ζωής – την ανθρώπινη σάρκα του. Παράδοξα πράγματα, ίσως θα πείτε· ο υδάτινος τάφος να γίνει —το λένε τα ψάρια— ένα πλέγμα ζωής, που θαρρείς επανέφερε καραβιών σαλεμένων σαβούρα και νεκρούς που εξοκείλαν στoυ ατρύγητου πελάου το κύμα. [«Ηλίου και Σελήνης άλως» (Ίκαρος, Αθήνα 2017)]. ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣΙΑΣ Ξυπνούσε κάθε αυγή η Αυγή χάρη στον κόκορά της που της λαλούσε κι έλεγε τι ρούχα να φορέσει. (Αδυναμία στο ροζ και το πορτοκαλί). Ώσπου μια μέρα σίμωσαν οι σφάχτες κι έπρεπε αυτή, σχεδόν γυμνή να τρέξει στον ποταμό και μ’ όσα στη φτωχή καρότσα της επρόφταινε να ρίξει κι ένα δεμένο κόκορα στου φαναριού την άκρη. Στο δρόμο που επήγαιναν, ο κόκορας τονε ζορίζανε τα δυο φτερά του. Άλλοι δυο-τρεις και πεπτωκότες άγγελοι μαδούσαν της φωνής του το καμάρι. Τα σκοτεινά προαισθήματα τον έζωναν. Τσαλακωμένος ταύτιζε τον πενιχρό θεό του μ’ όλα τα τα πάθια του γνωστού του ως τότε κόσμου. Ο καημένος κόκορας! Γιατί πριν αποσώσουν του ποταμού το ρέμα και περάσουν –για να ’μαστε ακριβείς, μισά του ρέματος– τράνταζε πέρα δώθε το κορμί του κι έδενε πιο σφιχτά τ’ αθώο σκοινί του. Κι ετελειώθη ο κόκορας δεμένος στο φανάρι. Από ψηλά τον έλουζε του ποταμού φεγγάρι. [«Η Νύχτα των Κήπων» (Ίκαρος, Αθήνα 2022)]
26 Μικράς Ασίας ενθυμήματα και κειμήλια ΒΟΔΙΑ ΣΤΟ ΝΕΡΟ* Στις πεντελίσιες φλέβες τους κυλούσε του χορταριού το καθαρό χρυσάφι. Και πού να φανταστούν τα ζωντανά με τους μεγάλους οφθαλμούς της Ήρας πως πιλαλούσαν τσέτες το κατόπι τους να κατακόψουν το λιοβασίλεμα που μέσα τους ανθούσε. Γοργά τ’ αφεντικά σε βάρκα στριμωχτήκαν, τους πήρε αρόδο το φευγιό, καθώς η νύχτα κοίμιζε το βουνό κι ακινητούσε ο γρύλος. Από κοντά οι γελάδες ακλουθούσαν. Βρεγμένες ως την άκρη της κοιλιάς πασκίζανε να μπουν στο ψαροκάικο χωρίς διάβρωση αισθημάτων, στ’ όνομα υποταγής στο σύνηθες καθήκον. −Καημένες φίλες μου, αχ, γυρίστε πίσω! Με το μικρό σας όνομα σας κράζω, γυρίστε, το θολόνερο αγριεύει. Τα ύστατα κεφάλια σας μονάχα, καλές μου, να χαϊδέψω, πριν αλγεινή τη μοίρα αντιληφθείτε και βγείτε, ωσάν ανάγλυφα ζωφόρου υποταγμένα πίσω στη στεριά. [«Ηλίου και Σελήνης άλως» (Ίκαρος, Αθήνα 2017)]. * Δες αναφορά Χριστόδουλου Δανιηλίδη, Ημερολόγιο 2016, Σύνδεσμος Μικρασιατών Κύπρου, σ.150, για το φευγιό μιας ομάδας προσφύγων με ψαροκάικο από την Απολλωνιάδα και για τα ζώα τους που μάταια τους ακολουθούσαν.
27 Μικράς Ασίας ενθυμήματα και κειμήλια Μόνα Σαββίδου Θεοδούλου ΜΕΓΑΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΣ Στήν Ἀλλάγια Ταξιδέψαμε σὲ τρεῖς οὐρανοὺς γιὰ νὰ φθάσουμε. Ἦταν ὁ Μέγας Ἑσπερινός. Κι’ ἐμεῖς ἐκεῖ. Ὕστερα ἀπὸ ἐνενῆντα τρία χρόνια ξεριζωμοῦ τῶν γονιῶν μας. Ὕστερα ἀπὸ ἐνενήντα τρία χρόνια ἀδιέξοδης ὁδοῦ. Θυρανοίξεια. Στήν Παμφυλία. Ἀπόγονοι τοῦ κτήτορα τῆς ἐκκλησίας μὲ τὸ ὕδωρ τὸ ἀθάνατο, τὰ ἀειθαλῆ δέντρα τὶς χαρουπιές, τὶς πορτοκαλλιὲς καὶ τὶς συκομουριὲς Ὄρθιοι, ὄρθιοι. Νὰ καῖνε τὰ μάτια μας, μετάξι νὰ ξετυλίγεται ἡ μνήμη, βάτος ἄκαυτη. Ὅλοι παρόντες. Γενεὲς γενεῶν. Μικρὰ Ἀσία Ἀλλάγια ἤ Ἀλάνια 20.2.2018 Ποιητικὴ Συλλογὴ «Καὶ ταξιδεύοντας νὰ μοῦ γράφεις» Ἐκδόσεις Ἁρμίδα, Λευκωσία 2018 Η ΜΝΗΜΗ Μεταφυσικὸ τοπίο πού ζητᾶς ἐρημῖτες νὰ περιγράψουν τὸ εγκαλλώπισμά σου. Ποιός προπλασμὸς ψυχῆς σὲ στερέωσε; Ἐκείνη ἡ Μικρασία μὲ τὶς μορφὲς τῶν προσφύγων ἀγαπημένων προγόνων καὶ πατέρων πού χρύσωσαν τὴν παιδικὴ σου μνήμη μαζὶ μὲ τὶς μορφὲς τῶν ἁγίων κλεισμένες στὴν Ἀσίνου καί τὸν Ἄρακα δίπλα στὸ πράσινο βουνὸ καὶ τὴ θάλασσα πού σὲ γέννησε . Ἕνα σκοτεινὸ ἱερὸ ἡ μνήμη. Ἡ παρουσία τῶν αἰώνων ἡ μνήμη. Μιά σκεπή πού αγγίζει τή γῆ. Στή δροσιά της καταφεύγουμε ν’ απαλλαγοῦμε ἀπό τό βάρος τῆς ἀβύσσου. Ποιητικὴ Συλλογὴ «Ἕνας Ἀργοναύτης ἀνάμεσα στὶς Συμπληγάδες», Λεμεσός, 1986
28 Μικράς Ασίας ενθυμήματα και κειμήλια ΞΕΝΑΓΗΣΗ Ι Στην Ἀλλάγια Μάτια στεγνὰ καὶ φλογισμένα ψάχνουν τὴν εὐλογία στὴ θέαση, στὸ πρῶτο ἀντίκρυσμα τοῦ ἀρχαίου καὶ νέου τοπίου. Κόρυκος, Κορακήσιον, Ἀλλάγια πού γέννησε τοὺς γεννήτορες καὶ ὑποδέχεται τὰ παιδιὰ καὶ τὰ ἐγγόνια τους. Σταλακτίτες καὶ σταλαγμῖτες ἀναπνέουν κρυμμένοι στὸν ἀόρατο χρόνο, ἐνῶ τὰ τείχη τοῦ ὀχταπύργιου πορφυρὰ ἀγκαλιάζουν χιλιόμετρα σὰν νὰ εἶναι ὁ Άη Ἀφέντης τοῦ Βουνοῦ. Βρέχει χρυσὰ νομίσματα ἀπ’ τὰ δέντρα. Ὁ Ἀλέξανδρος κι ὁ Ἀπόλλωνας στὶς δύο ὄψεις. Πόθος γιὰ ἀρετή. Δευτέρα τῶν Ἀρχαγγέλων. Τετάρτη τῶν Νηστειῶν. Σάββατο τῶν Κεκοιμημένων. Βρέθηκε λυμένος ἀπὸ τὰ σίδερα τῆς φυλακῆς ὁ ἅγιος τῶν ναυτικῶν. Κάποιος πού πνιγόταν τὸν φώναξε κι αὐτοστιγμεὶ προσγειώθηκε ἐμβρόντητος ἀπὸ τὴ θάλασσα στὸ σπίτι του…! Ἐράπισεν ἡ θέα τοὺς ἐπισκέπτες. Ἐσκίρτησεν ἡ σάρκα. Ἀγαλλίασε τὸ πνεῦμα. Τόση ὀμορφιὰ τόση ὀμορφιὰ πονεῖ καὶ κρούζει γενιὰ πρὸς γενιά. Μικρὰ Ἀσία Ἀλλάγια-Μύρα 17.2.2018 Ποιητικὴ Συλλογὴ «Καὶ ταξιδεύοντας νὰ μοῦ γράφεις» Ἐκδόσεις Ἁρμίδα, Λευκωσία 2018
29 Μικράς Ασίας ενθυμήματα και κειμήλια ΞΕΝΑΓΗΣΗ ΙΙ Στην Ἀττάλεια Συντριβὴ Κι ὅμως εἶχαν συναχτεῖ ὅλοι οἱ ἅγιοι γύρω μας ἀπὸ τὴν Πέργη, τὴ Σίδη, τὴν Ἀττάλεια γιὰ νὰ θυμηθοῦμε μέρες ἀρχαῖες, ἅγιοι μὲ φωτοστέφανα ἄφθορα νὰ εὐλογήσουν τὸν ἐρχομὸ μας, νὰ μᾶς συνοδεύουν στὰ βυζαντινὰ τείχη, στὰ χιλιόμετρα τῆς μεσογειακῆς ἀκτῆς, στὸ ὀχυρὸ τοῦ Ἰουστινιανοῦ, στὴν Πύλη τοῦ Ἀδριανοῦ, νὰ βαφτίσουν τὸ βλέμμα μας στὸ ποτάμι, στὸν καιρὸ τῆς φωτιᾶς καὶ τῆς φυγῆς. Ἤρθαμε συντριμμένοι ἱκέτες νὰ ἀκροβατήσουμε στὰ κέρατα τοῦ ταύρου, νὰ εἰσχωρήσουμε στὴ διάθλαση τοῦ φωτός, ν’ ἀκούσουμε τὸν καλπασμὸ χιλίων πεντακοσίων ἀλόγων τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου ἀπὸ τὴν Τερμησσό, νὰ δοῦμε τοὺς ἑφτὰ καταρράκτες νὰ παφλάζουν, τ’ ἀηδόνια νὰ ὑφαίνουν πάλι φωλιές. Ἤρθαμε νὰ ξαναβροῦμε τὸν δρόμο τῆς Ἀγάπης ὅπως ὁ Παῦλος, ὁ Μάρκος κι ὁ Βαρνάβας περνώντας τὰ βουνὰ τῆς Ἀσπένδου πρὸς Ἀντιόχεια. Ρύζι, μπανανιές, ἐλιὲς, πορτοκαλιές, χώματα εὔφορα. Ἀρμένηδες, ρωμιοί, τοῦρκοι κοιμοῦνται μαζὶ στὰ νεκροταφεῖα. Σάν, ὄνομα γυναικείας θεότητας Σατταλεία, Πόλη λουσμένη στὸν Ἥλιο, θεὰ Ἥλιος. Δεκαεφτὰ χιλιάδες θεατὲς χωρεῖ τὸ θέατρο τῆς Ἀσπένδου. Ἀνάμεσὰ τους κι ἐμεῖς σήμερα ἀφουγκραζόμαστε στὸν Ναβουχοδονόσορα τοῦ Verdi τὸν θρῆνο τῶν ἡττημένων «Κολληθεῖ ἡ γλῶττα μου τῷ λάρυγγι μου ἐὰν ἐπιλάθωμαί σου, Ἱερουσαλήμ». Βρεθήκαμε ξανὰ στὸν ναὸ τῆς θεᾶς Τύχης μετὰ ἀπὸ διαδρομὲς κλειστῶν αἰώνων ἱκέτες περιηγητὲς πού δεόμαστε νὰ ἐξαλειφθοῦν τὰ ἀνομήματα ὄχι μόνον στὴν ὄψη, νὰ γευτοῦν τὸν ἄρτον τὸν ἐπιούσιον οἱ ξερριζωμένοι τῶν ξερριζωμένων κι ἂς εἶναι κόκκος θυμιάματος τὸ ποίημα. Μικρὰ Ἀσία Αττάλεια-Ἅσπενδος 17.2.2018 Ποιητικὴ Συλλογὴ «Καὶ ταξιδεύοντας νὰ μοῦ γράφεις» Ἐκδόσεις Ἀρμίδα, Λευκωσία 2018
30 Μικράς Ασίας ενθυμήματα και κειμήλια ΣΕΛIΔΕΣ ΤΗΣ AΝΑΤΟΛΗΣ Θερίσαμε τὸ σιτάρι τώρα θὰ θερίσουμε τὸ κριθάρι. Πρόσφυγας Ὢ γῆ τῆς Ἰωνίας, ’σένα ἀγαποῦν ἀκόμη, ’σένα οἱ ψυχὲς των ἐνθυμοῦνται ἀκόμη. Κ.Π. Καβάφης Θρυαλλίδα ἡ μνήμη γιὰ τὸ σῶμα καὶ τὸν πόνο της γιὰ τὴν ψυχὴ καὶ τὸν καημὸ της. Θυμοῦμαι ἕναν μετέωρο ἅγιο τῆς Μικρασίας τὸν στυλίτη Ἀλύπιο ἀβαρῆ ὡς πετούμενο ὡς ἀνάσα δέντρου ὡς προέκταση τοῦ κίονα πόσο ψηλὰ κατοίκησε δείχνοντας τὸν οὐρανό. Ἕνας χρυσοχόος ἀπὸ τὴ Σμύρνη σμιλεύει τὸ ἀργυρὸ πουκάμισο τῆς Παναγιᾶς τοῦ Κύκκου. Ἕνας ουστὰ μαστορεύει καράβια στὴν προσφυγιὰ ὅπως τότε, γερὰ σκαριά, ἀλλὰ χωρὶς πανιὰ καὶ δίχως οὔριο ἄνεμο. Ἅγιοι Ὁμολογητὲς οἱ Μικρασιάτες μοναχοὶ τῆς Καντάρας. Στὴν πυρὰ ἡ ἄφθορη πίστη τους. Ἀγνοούμενοι αἰχμάλωτοι στρατιῶτες βυθίστηκαν στὴ σιωπή. Ὀστὰ πωλοῦνται γιὰ βιομηχανικὴ χρήση. Προσκυνητὲς ἔχουν χαράξει τὸ πέρασμὰ τους στοὺς τοίχους τῶν ἐκκλησιῶν ἀπὸ τὴ Μικρασία στὰ Ἱεροσόλυμα. Γραφὴ ἡ καραμανλίδικη.
RkJQdWJsaXNoZXIy Mjg0OTI=